VÕ NHÂN ĐẤT BÌNH ĐỊNH

 

Quách Tấn & Quách Giao

Từ lúc được thành lập phủ Hoài Nhơn rồi Quy Nhơn và thành tỉnh Bình Định, nhân dân Bình Định gồm đa số các dân Việt sống ở miền Bắc, Nghệ An, Thanh Hóa... vào sinh sống lập nghiệp. Là một miền đất mới, dân cư ngụ gồm nhiều thành phần phức tạp nên vấn đề an ninh chính trị được đặt lên hàng đầu. Chính quyền chỉ tập trung vào Phủ, Huyện sở lỵ, cho nên các vùng nông thôn, sơn cước xa xôi người dân phải sống bằng tự lực bảo vệ, tự khai phá làm ăn. Cũng vì vậy, võ thuật được trọng vọng và phát triển. Ngoài ra, do nạn đạo tặc thường thoát khỏi sự kiềm chế của chính quyền nên người dân tự học võ nghệ để tự bảo vệ gia đình và làng xóm.

Thời Trịnh Nguyễn phân tranh, cả hai miền nhân dân đều khốn khổ. Một số người không thể an cư được với chúa Trịnh bèn rời bỏ quê hương vào Nam lập nghiệp. Một số lại không thích chế độ nên cũng vào Nam theo chúa Nguyễn.

Thời gian này có Khám Lý phủ Quy Nhơn là Trần Đức Hòa, rể là Đào Duy Từ và người tài được tiến cử là Nguyễn Hữu Tấn.

Rồi miền Nam có loạn thần Trương Phúc Loan chuyên quyền, nhân dân khốn khổ, nạn tham nhũng hoành hành, quan lại tham ô đầy rẫy khiến cho phong trào "áo vải cờ đào Tây Sơn" vùng lên. Thời đại Tây Sơn là đỉnh cao của võ thuật Bình Định. Tây Sơn tam kiệt, Tây Sơn thất hổ tướng, Tây Sơn ngũ phụng thư, Tây Sơn danh tướng cùng với Bình Định võ sư tam hùng làm rạng danh cho phong trào võ Bình Định.

Đối kháng với nhà Tây Sơn, nhà Nguyễn Gia Miêu cũng tụ hội các anh tài Bình Định như Châu Văn Tiếp, Phạm Văn Sĩ, Lê Chất và một anh hùng người miền Nam nhưng đã ghi lại một tấm gương nghĩa khí cho người dân Bình Định: Võ Tánh.

Thời Gia Long, các danh tướng Bình Định như Phạm Văn Lý, Võ Văn Trừ vẫn vang danh ở đất Bắc; như Lê Đại Cang đã từng bình định vùng đất Cao Miên (Campuchia ngày nay).

Rồi giặc Pháp xâm lăng Việt Nam, tướng Lê Đình Lý đã anh dũng chống Pháp khi giặc vào cửa biển Đà Nẵng.

Khi phong trào Cần Vương bùng dậy, Bình Định đã có linh phong tam kiệt: Mai Xuân Thưởng, Tăng Bạt Hổ, Võ Trứ tụ hội dưới trướng trên 30 vị tướng lãnh cùng nhân dân nổi lên đánh Pháp. Phong trào bị đàn áp, người thì tuẫn tiết, xuất dương, kẻ lui về ẩn dật. Ngoại trừ Đội Chương, Voi Con đi ra Nghệ An hoạt động cách mạng.

Năm 1908, Bình Định hưởng ứng phong trào chống thuế, các võ sĩ An Vinh, An Thái đã hăng hái tham gia giúp phong trào về phần an ninh trật tự cùng trừng trị bọn tay sai thực dân.

Trong những năm bị đô hộ, các nhóm võ như An Thái, An Vinh, Thuận Truyền vẫn âm thầm luyện tập. Các tay võ như Hương mục Ngạc, Khách Bút, Hương lễ Nghè... luôn luôn được nhắc đến. Các câu tục ngữ, ca dao:

"Roi Kinh, quyền Bình Định"

"Roi Thuận Truyền, quyền An Vinh"

Và:

"Ai về Bình Định mà coi

Con gái Bình Định bỏ roi đi quyền"

Luôn luôn được mọi người tâm đắc khi nói đến Bình Định.

Cuộc cách mạng tháng Tám bùng lên, người võ sĩ Bình Định lại cùng toàn dân với tầm vông vót nhọn, giáo mác mài bén, đi đầu trong phong trào chống Pháp. Vũ khí tối tân tuy làm lu mờ con người giỏi võ nhưng tinh thần thượng võ của người dân Bình Định vẫn tồn tại và rạng rỡ cùng với non sông Bình Định 

Sưu tầm.